به گزارش پایگاه خبری صدای نهاوند، آغاز نخستین شب فصل زمستان در شهرستان نهاوند و روستاهای آن با گرد هم آمدن و شب‎نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر با آیین “شب یلدا” یا “شب چله” که همراه با خواندن آیاتی از قرآن، فال حافظ و داستان‌های از کتاب شاهنامه و خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.

مردم این دیار کهن با بیش از ۷ هزار سال سابقه تاریخی اعتقاد دارند که یلدای ایرانی، شبی است که خورشید از نو زاده می‌شود و در افسانه‌ها و اسطوره‌های قدیم حدیث میلاد عشق هرسال در «خرم روز» تکرار می‌شود همراه با خیر و برکت و کسب روزی حلال و سلامتی و شادابی برای خانواده‌ها است تا زمستان سالی دیگر که دوباره گرد هم‌آیند.

در شهرستان نهاوند که پیشینه طولانی در تاریخ دارد و در گذشته جشن‌های زیادی در آن برگزار می‌شد که امروز فقط جشن شب یلدا و عید نوروز بسیار پررنگ و با توان زیادی برای گرد هم‌آوری خانواده‌ها دورهم انجام می‌گیرد که این دورهم بودن در شب یلدا و انجام صله‌رحم، سبب افزایش صمیمیت و محبت در نزد اعضای خانواده است.

مردم نهاوند آیین شب یلدا را ارج می‌نهند

رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نهاوند در این باره اظهار داشت: مردم شهرستان نهاوند که ید طولانی در تاریخ ایران دارند همچون دیگر اقوام ساکن در نقاط مختلف کشور همواره آیین‌های شب یلدا را ارج می‌نهند و برای برگزاری مراسم این شب از هفته‌ها قبل سنگ تمام می‌گذارند و از چند روز قبل از رسیدن آن شب، خود را برای برگزاری آیین‌های ویژه آن مهیا می‌کنند.

محسن جانجان افزود: شب یلدا که مردم این شهرستان در گویش محلی خود به آن “شو چله” می‌گویند به همراه آداب ‌و رسوم ویژه‌ای اجرا می‌شود که از گذشته‌های دور نسل به نسل به ما انتقال ‌یافته است در این شب کدبانوی نهاوندی به همراه همسرش از چند روز قبل وسایل لازم که شامل انواع لباس، خوراکی، تنقلات، شیرینی و میوه است را برای خانه آماده می‌کنند.

وی بیان کرد: در شب یلدا که همه ‌کارهای آن از روزهای قبل انجام‌شده والدین به انتظار می‌نشینند تا فرزندان و نوه‌هایشان از شهرهای دوردست فرا رسند و سپس در یک‌ شب رویایی و خاطره‌انگیز دورهم باشند که در ابتدا به‌ صرف شام می‌پردازند که در شهرستان نهاوند بیشتر تهیه غذایی مانند ماهی پلو، قورمه‌سبزی، خورشت قیمه و جوجه و بره‌کباب مرسوم است.

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نهاوند گفت: در ادامه مراسم پس از خوردن شام اتفاق می‌افتد و پس از خوش‌وبش و آرزوی تندرستی و سلامتی برای فرزندان خود در بعضی از خانواده‌ها که رسم است پدربزرگ مبلغی را به ‌عنوان هدیه به نوه‌های خود می‌دهد و پس از قرائت چند آیه از قرآن نوبت به گرفتن فال حافظ می‌رسد و در ادامه داستان‌های قدیمی حکایت می‌شود.

مطالعه و گوش دادن به قصه در شب یلدا از اهمیت بالایی برخوردار است

وی عنوان کرد: در این هنگام که نوه‌ها مشغول گوش کردن به داستان‌های قدیمی پدربزرگ هستند، مادربزرگ به همراه عروس و دختر خود وسایل پذیرایی بعد از شام را که شامل انواع تنقلات، آجیل میوه‌هایی مانند خربزه، هندوانه، سیب، پرتقال، سنجد، گردو، کشمش، بادام، نخود، گندم و شاهدانه به همراه همچنین شیرینی و کلوچه‌ای محلی هستند را بر روی سینی و مجمع‌های بزرگ مسی و استیل برای آنها می‌آورند.

خانجان افزود: در نهاوند و بیشتر روستاهای آن رسم است وقتی‌ که میوه‌ها را می‌آورند یکی از عروس‌های خانواده برای اینکه بچه‌ها و اقوام از چشم حسودان در امان باشند هنگامی‌ که میوه‌ها را برای سر کُرسی یا چیدن بر سر سفره می‌آورند، اسپند دود می‌کنند و صلوات می‌فرستند پدربزرگ نیز برای رفع بلا از خانواده‌اش مقداری پول برای فقرا کنار می‌گذارد.

دامادهای نهاوند برای عروس تازه خود شب چله می‌برند

محمدتقی شهبازی، استاد دانشگاه و کارشناس آیین‌های سنتی و فرهنگی در مورد رسوم مردم نهاوند اظهار داشت: یکی دیگر از رسوم کهن مردم نهاوند در این شب خرید شب چله که شامل لباس، زیورآلات، آجیل و میوه برای عروس عقد کرده است که خواهر و مادر داماد برای عروس جدید خود می‌برند و خانواده شوهر وظیفه ‌دارند برای عروس عقد کرده خود شب چله بفرستند.

وی بیان کرد: وقتی خانواده داماد شب چله را که بیشتر رسم است به ‌صورت خوانچه که شامل مقداری میوه، آجیل، تخمه لباس، قند و روغن و زیورآلاتی است، خریداری کرده‌اند بر روی سینی همراه با خواندن اشعاری قدیمی برای خانواده عروس می‌برند و خانواده عروس نیز در عوض چیزی مانند پیراهن، پارچه یا جوراب همراه با یک جعبه شیرینی برای داماد می‌فرستند.

شهبازی افزود: در نهاوند و بخصوص روستاها رسم است چند روز مانده به شب چله مقداری گندم هم در آب‌پنیر می‌ریزند تا متورم شود که به آن گندم شیر یا به قول نهاوندی‌ها «گنم شیر» می‌گویند و آن را با شاهدانه و تخمه‌کدو، هندوانه و خربزه و سیاه‌دانه و کنجد که بسیار مقوی است مخلوط مى‌کنند سپس آن را در ظرفی می‌ریزند و حرارت می‌دهند تا به قول نهاوندی‌ها بو بخورد و برشته شود.

کارشناس مسائل سنتی و فرهنگی نهاوند گفت: پس از بو دادن تخمه‌ها آنها را با مغز گردو و بادام و کشمش که از قبل آماده کرده‌اند، مخلوط کرده در کیسه‌ای می‌ریزند و برای شب چله برای میهمانان خود می‌آورند و در حالی که بزرگ‌ترها از گذشته خود برای آنها صحبت می‌کنند و قصه می‌گویند دیگران نیز مشغول خوردن تنقلات محلی می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: در نهاوند رسم است که فصل زمستان را به “چله بزرگه” و “چله کوچکه” تقسیم می‌کنند که چله بزرگه چهل روز است و از اول دی ماه شروع می‌شود و چله کوچکه ۲۰ روز است که از ۱۱ تا آخر بهمن ماه ادامه دارد چهار روز از آخر چله بزرگه و چهار روز اول چله کوچکه را “چله چله” می‌گویند.

غذای مخصوص مردم نهاوند در شب یلدا بوقلمون، سبزی‌پلو است

شهبازی بیان کرد: غذای مخصوص مردم نهاوند و روستاهای آن در شب یلدا بوقلمون، خروس، سبزی‌پلو و خورشت سبزی البته در بسیاری از روستاها که دارای گله گاو و گوسفند هستند برای سرسلامتی فرزندان و طایفه خود گاو یا گوسفندی را قربانی می‌کنند بنا به یک سنت دیرینه، اغلب خانواده‌های نهاوندی شب یلدا را در کنار بزرگان طایفه به ‌ویژه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌های خود سپری می‌کنند.

وی افزود: یکی از سنت‌های دیرینه مردم این دیار در شب یلدا رفتن به پشت‌بام منازل و طلب کردن تنقلات شب یلداست که به این شکل بوده که پسران کوچک و نوجوان شب یلدا بر پشت‌بام خانه‌ها مى‌رفتند و کیسه‌اى را به همراه طنابى از سوراخ دودکش خانه‌ها به داخل آویزان مى‌کرده‌اند و در این هنگام صاحب‌خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرفی برای آنها می‌ریزد.

صله‌رحم یکی از مراسم‌های شب یلدا در نهاوند است

نور مراد پیرزادی یکی از پیرمردان ۸۵ ساله نهاوندی در مورد رسوم شب چله نهاوند چنین نقل می‌کند: در گذشته رسوم خیلی خوبی در نهاوند و روستاهای آن بود که خیلی از آنها به فراموشی سپرده‌ شده ولی بااین‌حال هنوز تعدادی از آنها ادامه دارد یکی از این مراسم‌ها آتش‌بازی مردان و زنان و دختران در وسط حیاط و منزل بود که برای دوری از شر بدی‌ها آتش بزرگی را از چوب درست می‌کردند و همه دور آن می‌ایستادند که به‌ وسیله آن با چله زری تا سال آینده روبوسی و خداحافظی می‌کنند.

وی بیان کرد: در بسیاری از روستاهای نهاوند که دارای باغ‌های میوه هستند در شب چله از پرک خشک‌شده زردآلو که به آن “قیسی” می‌گوید و همچنین سیب و انگور خشک‌شده که به آن “مویز” می‌گویند به همراه هسته شیرین بو داده، گردو و انگور نیم خشک که “انگور بند” نام دارد از میهمانان خود در طول زمستان پذیرایی می‌کنند.

پیرزادی گفت: در تعدادی از روستاهای نهاوند رسم است که در شب چله بزرگان به همراه فرزندان خود به خانه خویشان و بستگانی که کسی به ‌تازگی از آنها فوت کرده و یا کم‌درآمد و مریض هستند می‌روند و هدیه‌ای را که شامل میوه و یا پول نقد و لباس و غذا است را برای آنها می‌برند.

وی افزود: در قدیم که بسیاری از روستاها دارای حمام عمومی و خزینه‌ای بودند عصر شب چله بیشتر مردم به گرمابه می‌رفتند تا برای این شب بزرگ پاک و پاکیزه باشند تا در زمستان به آنان سخت نگذرد و معتقد بودند خداوند تا سال آینده به آنها عمر پربرکت می‌دهد.

انتخاب تنقلات شب یلدا براساس علم تغذیه بوده است

دکتر عینعلی نوابی یکی از پزشکان قدیمی و باسابقه نهاوند در مورد فلسفه میوه‌های شب یلدا و خواص درمانی و پزشکی آنها می‌گوید: پدر و مادربزرگ‌های ما همه کارهایشان روی حساب بوده و حتی انتخاب غذا و میوه‌های آنها در این شب بر اساس علم تغذیه بوده است.

وی افزود: شب یلدا در شهرستان نهاوند و روستاهای آن از گذشته تا به امروز فقط یک دور هم‌نشینی و مرور خاطره‌ها ساده نبوده بلکه به‌جز آداب‌ و رسوم فوق شامل رسوم تغذیه‌ای خاص خود بوده که انتخاب کردن مواد غذایی خاصی از بین سایر مواد غذایی و تأکید برقرار دادن این مواد غذایی بر سر سفره شب یلدا نه‌تنها یک رسم، بلکه نکات تغذیه‌ای خاصی را به دنبال دارد.

نوابی بیان کرد: هندوانه، پرتقال و سیبی که بر سر سفره شب یلدا قرار می‌گیرد و به شیوه‌های جذابی تزیین می‌شود به‌ عنوان ‌مثال هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است که قدیمی‌ها معتقدند که اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورند در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر آنها غلبه نمی‌کند و علم پزشکی امروز می‌گوید خواص هندوانه پرتقال و سیب سرشار از ویتامین‌های A و B و C است.

وی افزود: انار و کشمشی به همراه بادام و پسته‌ای که در سر سفره شب یلدا قرار می‌گیرند نماد شادی و زایش هستند که خاصیت آنها خون‌سازی است که برای افرادی که کم‌خون هستند بسیار مناسب و سفارش می‌شود.

نوابی اظهار داشت: در قدیم گوشت بره و بوقلمون جزو لاینفک سفره‌های شب یلدا بود که سرشار از انواع ویتامین‌ها باارزش غذایی بالا هستند که در تغذیه افراد در سرمای طاقت‌فرسای زمستان در قدیم برای ایمن ماندن آنها در برابر برف و سرما و بالا بردن مقاومت بدن نقشی اساسی داشت.

گزارش از علی سهرابی